Село Ванк Гадрутского района после вероломного нападения 27 сентября 2020 г. территористической коалиции Азербайджана, Турции и отрядов джихадистов оккупировано Азербайджаном. Подобно другим оккупированным населенным пунктам района, культурным и гражданским объектам села Ванк угрожает культуроцид.

• Список культурных объектов (версия 7 апреля 2021 г.)
• Фотографии
• О селе Ванк
• Полезные ссылки

На карте (можно кликнуть, чтобы увидеть бОльшим размером) флаг Республики Арцах под селом Ванк.

Список культурных объектов

На 7 апреля 2021 г. в Реестре Республики Арцах культурных объектов села Ванк Гадрутского района — 11 историко-археологических, культурных, религиозных и мемориальных объектов, в т.ч.

• Пещеры 3
• Надгробий 2
• Кладбище 1
• Хачкаров 2
• Монастырский комплекс 1
• Трапезная 1
• Памятник ВОВ 1

588	Кладбище	XIX-XX вв.		в селе
578	Монастырский комплекс «Спитак хач»	XIII-XVII вв.		С-В на окраине села
592	Надгробие	XVIII в.
591	Надгробие		1854
595	Памятник ВОВ		1985	в селе
587	Пещера	XVII-XVIII вв.
586	Пещера	XVII-XVIII вв.
583	Пещера	XVII-XVIII вв.		в селе
582	Трапезная		1735
594	Хачкар	XVII в.
593	Хачкар	XII-XIII вв.

Фотографии

О селе Ванк

(перевод Кристины Малерян из книги: Ваграм Балаян, Очерки истории населенных пунктов Республики Арцах, Ереван, 2020, стр. 166-167)

Деревня находится на юге Республики Арцах в Гадрутском районе, бывшем Дизакском уезде, в двух километрах юго-западнее от райцентра Гадрут.

Ванк – один из древнейших поселений Арцаха. История деревни тесно связана с апостольским кафедральным монастырем Спитак Хач (дословно – Белый Крест), который был построен в 1184 году [1].

До середины XIX века в монастыре хранился Крест из горного кристалла, который по преданию принадлежал Епископу Григорису из Агвана и который был ему дарован Григорием Просветителем – первым Католикосом всех армян. После кончины Григориса Крест долгие годы хранился в деревне Ванк, благодаря чему и был построен монастырь Спитак Хач. В монастыре вместе с Крестом также хранились специальные указы католикосов Ована, Есаи и Симеона из Агвана [2].

Благодаря Святому Кресту Католикосы Агвана предоставили региону статус епархии, кафедральным центром которого стал монастырь Ванка Спитак Хач.

Под стенами монастыря находится могила Велиджана Бек Джалалянца. В 1333г. рядом с монастырем построили Хачкар (дословно – крест) с нишей, с которым связано одно предание. По преданию армия Тимур Ленка (Тамерлан) вторглась в Арцах и добралась до деревни Ванк. Завоеватель приказывает разрушить нишу и камни вместе с Хачкаром бросить в реку Аракс. С этой целью Тимур Ленк выстроил цепь протяженностью 40км до реки Аракс из своих солдат, которые, передавая из рук в руки, бросали святые камни в реку Аракс. Однако, ночью ангелы восстанавливают Хачкар. Приказ завоевателя исполняют еще несколько раз, однако, все тщетно, Хачкар восстанавливается каждый раз. Тимур Ленк, наблюдая это чудо, покидает Арцах в изумлении.

В XIV веке многочисленные армянские семьи разрушенного врагами города Мил переезжают и обосновываются в поселениях Ворднашат, Тгасер и Гадрут, а монастырь Спитак Хач становится резиденцией их предводителя — епископа Ованеса. В этом же монастыре захоронены епископы Ованес, Мкртич и Петрос [3].

Архиепископ Саркис Джалалянц [4] отмечает, что в XIX веке в селе Ванк было 10 дворов, а согласно данным Макара Бархударянца [5] в конце XIX века уже было 35 дворов и 269 жителей.

В 30-ые годы XIX века в Ванк приезжают несколько молоканских семей и живут здесь 30 лет (прим. молокане — последователи одного из течений духовного христианства в Российской империи). Об этом свидетельствует русское кладбище в западной части села Ванк.

В середине XIX века крест Григора Просветителя и специальные указы католикосов были похищены.

После установления советской власти в Арцахе в 1930г. в Ванке организовывается колхоз. В 1970-е гг. это хозяйство интегрируется в состав совхоза Гадрут. В 1998г. в рамках приватизации создаются частные фермерские хозяйства.

В разные годы колхоз Ванк возглавляли Абгар Саркисян, Саша Кафян, Кости Меликсетян.

В Великую Отечественную войну на фронт ушли 50 жителей села, 22 погибли. В память об их подвиге в селе установлен памятник.

В первую Арцахскую войну ушли 30 воинов, 9 из которых погибли. Их память увековечена памятником от благодарных сельчан.

Александр Микаелович Бабаян посмертно награжден орденом «Боевой крест» I степени Республики Арцах.

С 30-х годов XIX века в селе действовала церковно-приходская школа. В советские годы в Ванке открывается начальная школа. В 2018-19 учебном году в школе было 8 учеников. Ученики старших классов продолжали учебу в райцентре Гадрут.

В Ванке и его окрестностях сохраняются памятники историко-культурного значения: монастырь Спитак Хач (XII век), Цораберд (III-XVII века).

В деревне есть природные источники: Црваджур, Банди, Зохн, Хушн, Цкан, Мосн.

В Ванк входят Сари тахтак, Джнглавар, Тъяки хут, Хикала кял.

В деревне проживают потомки семейств Дорасананц, Вардананц, Къяфунц, Дорунц, Бадунц, Погосанц.

Ванк электрифицирован, имеет систему водоснабжения. Телевидение, радио, сотовая связь, интернет доступны жителям села. В селе есть Дом культуры.

Ванк состоит в Гадрутской общине. В 1987 году в деревне было 42 дома, 141 житель [6], в 2018г. – 38 домов и 127 жителей [7], соответственно. Основной род деятельности – сельское хозяйство.

• [1] Саркис Джалалянц Սարգիս արք. Ջալալյանց, նշվ. աշխ., էջ 449:
• [2] ԱրՊՀ հայագիտական կենտրոն:
• [3] Макар Бархударянц Մակար եպս. Բարխուտարեանց, Աղուանից երկիր եւ դրացիք, Արցախ, էջ 194:
• [4] Саркис Джалалянц Սարգիս արք. Ջալալյանց, նշվ. աշխ., էջ 449:
• [5] Макар Бархударянц Մակար եպս. Բարխուտարեանց, Աղուանից երկիր եւ դրացիք, Արցախ, էջ 194:
• [6] С. Мелконян Մելքումյան Ս., նշվ. աշխ., էջ 272:
• [7] Население Республики Арцах в 2018 г. ԱՀ առկա բնակչության թվաքանակը 2018թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, էջ 2:

ՎԱՆՔ

(из книги: Ваграм Балаян, Очерки истории населенных пунктов Республики Арцах, Ереван, 2020, стр. 166-167)

Գյուղը գտնվում է ԱՀ հարավային հատվածում՝ Հադրութի շրջանում՝ նախկին Դիզակ գավառում՝ շրջկենտրոն Հադրութից 2 կմ դեպի հարավարևմուտք:

Վանքը Արցախի հնագույն բնակավայրերից է: Գյուղի պատմությունը սերտորեն կապված է եպիսկոպոսանիստ Սպիտակ խաչ վանքի անվան հետ, որը կառուցվել է 1184թ.:

Վանքում մինչև 19-րդ դարի կեսերը պահվում էր բյուրեղյա մի խաչ և՝ ըստ ավանդության՝ պատկանում էր Աղվանից Գրիգորիս կաթողիկոսին, որը նրան նվիրել էր Գրիգոր Լուսավորիչը: Գրիգորիսի նահատակությունից հետո խաչը երկար ժամանակ պահվում էր Վանք գյուղում, որի շնորհիվ էլ այստեղ կառուցվել է Սպիտակ խաչ եկեղեցին: Վանքում խաչի հետ միասին պահվում էին Աղվանից Հովհան, Եսայի և Սիմեոն կաթողիկոսների կոնդակները:

Սրբազան խաչի շնորհիվ Աղվանից կաթողիկոսները տվյալ տարածաշրջանին թեմի կարգավիճակ շնորհեցին, որի եպիսկոպոսանիստ կենտրոնը դարձավ Վանքի Սպիտակ խաչ եկեղեցին^[1]:

Եկեղեցու մոտ է գտնվում Վելիջան բեկ Ջալալյանցի գերեզմանը: Եկեղեցու մոտ 1333թ. կառուցվել է որմնախորշով խաչքար, որի հետ կապված նույնպես ավանդազրույց է պահպանվել: Ավանդազրույցը պատմում է, որ Լենկ-Թեմուրի զորքը ասպատակել է Արցախը և հասել Վանք գյուղ: Բռնակալը հրամայել է քանդել որմնախորշը և խաչի հետ միասին քարերը թափել Արաքս գետը: Այդ նպատակով Լենկ-Թեմուրը մինչև Արաքս 40 կմ երկարությամբ զինվորներից մի շղթա է կազմում և ձեռքից ձեռք փոխանցելով սուրբ քարերը լցնում գետը: Սակայն գիշերը հրեշտակները նորից վերականգնում են խաչքարը: Բռնակալի հրամանը մի քանի անգամ կատարում են, սակայն՝ ապարդյուն: Լենկ Թեմուրը, այդ ամենը տեսնելով, ապշահար հեռանում է Արցախից^[2]:

14-րդ դարում թշնամիների կողմից ավերված հայկական Միլ քաղաքից բազմաթիվ հայ ընտանիքներ տեղափոխվում և հաստատվում են Որդնաշատ, Թղասեռ և Հադրութ բնակավայրերում, իսկ նրանց առաջնորդ Հովհաննես եպիսկոպոսի նստավայրը դառնում է Վանքի Սպիտակ Խաչ եկեղեցին: Նույն վանքում ամփոփված են Հովհաննես, Մկրտիչ և Պետրոս եպիսկոպոսների մարմինները^[3]:

Սարգիս արքեպիսկոպոս Ջալալյանցը նշում է, որ 19-րդ դարում Վանք գյուղում կար 10 ծուխ,^[4] իսկ ըստ Մակար Բարխուդարյանի՝ 19-րդ դարի վերջին արդեն կար 35 ծուխ, 269 բնակիչ^[5]:

19-րդ դարի 30-ական թվականներին այստեղ հայտնվում են մոլականների մի քանի ընտանիքներ և այդտեղ ապրում 30 տարի: Դրա մասին է վկայում նաև Վանք գյուղի արևմտյան մասում գտնվող Ռուսեն գերեզմանուտ տեղամասը: 19-րդ դարի կեսերին Գրիգոր Լուսավորչի խաչը և կաթողիկոսների կոնդակները գողանում են:

Արցախում խորհրդային կարգերի հաստատվելուց հետո Վանքում 1930թ. կոլտնտեսություն է կազմավորվել: 1970-ական թվականներին վերոհիշյալ տնտեսությունը ներառվել է Հադրութի սովխոզի կազմի մեջ: 1998թ. հողերի սեփականաշնորհումից հետո ստեղծվեցին անհատական տնտեսություններ:

Տարբեր տարիների Վանքի տնտեսությունը ղեկավարել են Աբգար Սարգսյանը, Սաշա Կաֆյանը, Կոստի Մելիքսեթյանը:

Հայրենական մեծ պատերազմին գյուղից մասնակցել է 50 մարդ, զոհվել է 22-ը: Նրանց հիշատակին գյուղում հուշարձան է կանգնեցվել:

Արցախյան պատերազմի ժամանակ մարտական գործողություններին մասնակցել է 30 ազատամարտիկ, զոհվել է 9 հոգի: Նրանց հիշատակը հավերժացնելու համար երախտապարտ համագյուղացիները հուշակոթող են կառուցել:

ԱՀ «Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշանի հետմահու արժանացել է Ալեքսանդր Միքայելի Բաբայանը:

19-րդ դարի 30-ական թվականներից գյուղում գործել է ծխական եկեղեցական դպրոց: Խորհրդային տարիներին Վանքում բացվել էր տարրական դպրոց: 2018-2019 ուսումնական տարում դպրոցում սովորում էր 8 աշակերտ: Բարձր դասարանցիները իրենց ուսումը շարունակում են Հադրութ շրջկենտրոնում:

Վանքում և նրա շրջակայքում պահպանվում են պատմամշակութային նշանակության հուշարձաններ՝ Սպիտակ խաչ վանքը (12-րդ դար), Ցորաբերդը (3-17-րդ դարեր):

Գյուղի աղբյուրներն են՝ Ծրվաջուր, Բանդի, Զոխն, Ղուշն, Ծկան, Մոսն:

Վանքի հանդամասերն են՝ Սարի տախտակ, Ջնգլավար, Տյաքի խութ, Հիքալա կալ:

Գյուղում շարունակում են ապրել Դորասանանց, Վարդանանց, Կյափունց, Դորունց, Բադունց, Պողոսանց ազգատոհմերի ներկայացուցիչները:

Վանքը էլեկտրաֆիկացված է: Ունի խմելու ջրագիծ: Հեռուստատեսությունը, ռադիոն, անլար հեռախոսակապը, ինտերնետ ծառայությունը հասանելի են բնակչությանը: Գյուղն ունի ակումբ:

Վանքն ընդգրկված է Հադրութ համայնքի կազմում:

Գյուղում 1987թ. կար 42 տուն, 141 բնակիչ^[6], 2018թ.՝ 38 տուն, 127 բնակիչ^[7]: Հիմնական զբաղմունքը գյուղատնտեսությունն է:

---

• [1] Սարգիս արք. Ջալալյանց, նշվ. աշխ., էջ 449:
• [2] ԱրՊՀ հայագիտական կենտրոն:
• [3] Մակար եպս. Բարխուտարեանց, Աղուանից երկիր եւ դրացիք, Արցախ, էջ 194:
• [4] Սարգիս արք. Ջալալյանց, նշվ. աշխ., էջ 449:
• [5] Մակար եպս. Բարխուտարեանց, Աղուանից երկիր եւ դրացիք, Արցախ, էջ 194:
• [6] Մելքումյան Ս., նշվ. աշխ., էջ 272:
• [7] ԱՀ առկա բնակչության թվաքանակը 2018թ. հունվարի 1-ի դրությամբ, էջ 2:

Полезные ссылки

Википедия: Гадрутский район Республики Арцах

Армянская Википедия: село Ванк Гадрутского района